Οι Τερμίτες [1]
Του E=m.c²
Είμαι ένας τερμίτης.
Πολύ καιρό πριν γεννηθώ, οι τερμίτες ζούσαν ήδη στο Παλιό Δέντρο. Καθώς λένε οι παλιοί, στην αρχή υπήρχαν πολύ λίγα έντομα σε μια βελανιδιά που είχε περίμετρο πολλών μέτρων και ύψος ακόμη μεγαλύτερο.
Σήμερα είμαστε δισεκατομμύρια τερμίτες. Είμαστε διανεμημένοι σχεδόν σε όλο τον κορμό και τα κλαδιά. Η κοινωνία μας μεγαλώνει εκθετικά, κάθε γενιά και γρηγορότερα. Και όλα αυτά χάρη στο πλούσιο ξύλο του Παλιού Δέντρου.
Η συνεχής αυτή πρόοδος συνεπάγεται το ότι, γενικά, επικρατεί μια ατμόσφαιρα οπτιμισμού και χαράς στους τερμίτες, η οποία με τη σειρά της διευκολύνει έτι περαιτέρω την ορθή λειτουργία, οργάνωση και ανάπτυξη της αποικίας. Κι όμως, βαθιά μέσα μας, κανένας τερμίτης δεν είναι πραγματικά ικανοποιημένος.
Κάποιοι λένε εδώ και γενιές ολόκληρες, πως το Παλιό Δέντρο ανήκει στους εργάτες, ότι αυτοί πρέπει να το διαχειρίζονται ή και να το απολαμβάνουν κατ’ αποκλειστικότητα. Λένε πως το πρόβλημα είναι πως η βασίλισσα, οι αυλικοί και οι στρατιώτες είναι παράσιτα που ζουν εις βάρος των εργατών που συσσωρεύουν πριονίδι, την ίδια ώρα που οι εργάτες λιμοκτονούν.
Αλλά εγώ, που ξέρω καλά τους γκρινιάρηδες αυτούς, ξέρω πως στην πραγματικότητα τους κινητοποιεί μόνο ο φθόνος και το μίσος που αισθάνονται, λόγω της αγανάκτησης που νιώθουν επειδή δε μπορούν να κάνουν το ίδιο και αυτοί.
Πιστεύω κι εγώ πως η βασίλισσα, οι αυλικοί και οι στρατιώτες είναι περιττά παράσιτα, αλλά ξέρω επίσης πως δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος του πραγματικού προβλήματος ή, ακριβέστερα, μια απλή συνέπεια αυτού.
Ξέρω πως, παρότι οι εργάτες δεν μπορούν να φάνε το καλύτερης ποιότητας ξύλο, ούτε να συσσωρεύσουν τόσο πριονίδι όσο οι ανώτερες τάξεις, πρακτικά όλοι τους φιλοδοξούν να το κατορθώσουν· ονειρεύονται να το αποκτήσουν, και οι περισσότεροι ζουν σχετικά “ευτυχείς” και “ικανοποιημένοι” εφόσον τους επιτραπεί να δουλέψουν προκειμένου να το προσπαθήσουν.
Ξέρω πως, βαθιά μέσα τους, η μεγαλύτερη πλειοψηφία των χιλιάδων και χιλιάδων εντόμων που αποτελούν την αποικία έχει την ίδια ιδέα, τον ίδιο στόχο: να φάνε και να συσσωρεύσουν περισσότερο και καλύτερο ξύλο (πολύ περισσότερο απ’ όσο είναι αναγκαίο). Παρότι αυτο σημαίνει πως, καθώς δεν υπάρχει αρκετό για να συλλέξουν όλοι, πολλοί θα παραμείνουν χωρίς να δουν ποτέ το όνειρό τους να πραγματοποιείται, και πως, μεταξύ αυτών, πολλοί θα διαμαρτυρηθούν και θα κατηγορήσουν αυτούς που κατορθώνουν να συσσωρεύσουν περισσότερο (πράγμα το οποίο, παρεμπιπτόντως, δε θα είναι ποτέ αρκετό για κανέναν από αυτούς).
Αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι ακριβώς αυτή η ασταμάτητη επιθυμία να μεγαλώσουμε και να μετατρέψουμε τον κορμό και τα κλαδιά του Παλιού Δέντρου, σε κομματάκια χρήσιμα για την αποικία. Είναι όλοι τόσο τυφλωμένοι από τον πόθο για ευημερία μέσω της συσσώρευσης, που δεν μπορούν να δουν αυτό που πραγματικά συμβαίνει: Το Παλιό Δέντρο πεθαίνει. Τα τελευταία ζωτικά του τμήματα επηρεάζονται από τη συνεχή και επεκτεινόμενη δραστηριότητα της αποικίας.
Όταν πρωτοήρθαμε στη Βελανιδιά, καθώς λεν τα χρονικά, πολλά άλλα όντα ζούσαν εντός της. Ο κορμός και τα κλαδιά της ήταν το σπίτι για παντός είδους έμβια όντα, κι εμείς δεν ήμασταν παρά ένα ακόμη είδος.
Μα κάποια στιγμή η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Κάποιες ομάδες τερμιτών άρχισαν να γίνονται πολύ μεγάλες, και να εδραιώνουν ένα δίκτυο αποικιών κατά μήκος του κορμού. Χρειάζονταν χώρο και φαγητό και άρχισαν να απεμπολούν και να εξολοθρεύουν τα άλλα είδη που ζούσαν μες στο Δέντρο. Κάποια τα υποδούλωσαν και τα εκμεταλλεύτηκαν, προκειμένου η αποικία να προοδεύσει και να συσσωρεύσει κι άλλο. Κάποιες μικρές αποικίες τερμιτών που ζούσαν εκτός του δικτύου, στις περιοχές μακρύτερα από τον κορμό, δεν ήταν και σε πολύ καλύτερη κατάσταση.
Έτσι, όχι μόνο το δίκτυο των αποικιών δεν κατέρρευσε, ούτε απλώς κατέστη αναγκαία η διαρκής πρόοδος και ανάπτυξή του προς τα υπόλοιπα μέρη του Δέντρου που δεν είχαν ακόμη αποικηθεί, αλλά ταυτόχρονα, ήταν απαραίτητη η σταδιακή αναδόμηση και ρύθμιση της ζωής των εντόμων που αποτελούσαν κομμάτι του. Έτσι φτάσαμε στην τωρινή μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που αποτελείται από τάξεις και υποτάξεις (βασίλισσα, αυλικοί, στρατιώτες και εργάτες), και μαζί της ήρθε και ο ιδεολογικός προγραμματισμός που βασίζεται στην ευημερία ως αδιαμφισβήτητο στόχο, δηλαδή, η πίστη πως το φυσικό νόημα της ύπαρξης των τερμιτών είναι και θα έπρεπε να είναι το να εργάζονται για να τρώνε και να συσσωρεύουν περισσότερα από τα αναγκαία.
Έτσι, λίγο λίγο, το δίκτυο των αποικιών έγινε όλο και πιο συμπαγές, μέχρι που έγινε αυτό που είναι σήμερα: μια τερατώδεις μοναδική υπεραποικία που περικλείει σχεδόν όλο το Παλιό Δέντρο.
Μα όλη αυτή η ανάπτυξη, η πρόοδος, έχει χτιστεί με το κόστος, όχι μόνο της εξολόθρευσης, της υποδούλωσης και της επιβολής μιας συγκεκριμένης μορφής σκέψης, δράσης και κοινωνικής οργάνωσης, αλλά επίσης και με το κόστος της αποίκησης και της μετατροπής του Παλιού Δέντρου σε πριονίδι και κοπριά.
Κάποιοι τερμίτες φαίνεται πως έχουν καταλάβει το πρόβλημα, αλλά αυτή η εντύπωση συνήθως δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση.
Κάποιοι, ακολουθώντας στα βήματα των παππούδων τους, κατηγορούν αποκλειστικά τη βασίλισσα, τους αυλικούς και τους στρατιώτες για την εξάντληση του Παλιού Δέντρου, ξεχνώντας πως η αποικία, και η καταστροφή την οποία συνεπάγεται, διατηρείται και αναπτύσσεται από την εργασία και την κατανάλωση των ίδιων των εργατών, και ότι ουσιαστικά κανένας από τους εργάτες στο διαρκώς διογκούμενο κέντρο της αποικίας δεν εργάζεται μόνο για να φάει και να επιβιώσει, αλλά σχεδόν όλοι τους (συμπεριλαμβανομένων και αυτών των “δυσαρεστημένων”) μοιράζονται με τους ευγενείς και τους στρατιώτες αυτό τον ασταμάτητο πόθο να φάνε περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται και να συσσωρεύσουν όσο το δυνατόν περισσότερα.
Κάποιοι άλλοι δεν κατηγορούν κανέναν· απαιτούν απλώς από τις άρχουσες τάξεις των τερμιτών, να λάβουν μέτρα για να αποτρέψουν την καταστροφή. Και, φυσικά, μεταξύ απαίτησης και απαίτησης, συνεχίζουν να εργάζονται για να μπορούν να φάνε και να συσσωρεύσουν όλο και περισσότερο πριονίδι.
Και, επίσης, σχεδόν όλοι τους, και αυτοί που θέλουν περισσότερα αλλά αδυνατούν να τα αποκτήσουν, όπως και αυτοί που απαιτούν μέτρα (συνήθως είναι μάλιστα το ένα και το αυτό), δε σκέφτονται ούτε για μια στιγμή πως η αποικία θα έπρεπε να σταματήσει να μεγαλώνει, πως το πραγματικό πρόβλημα, απ’ το οποίο πηγάζουν όλα τα άλλα, είναι πως έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία εντόμων, που παραείναι μεγάλη και απαιτητική για τον πραγματικό μας τρόπο ζωής και για την υγεία και το περιορισμένο μέγεθος του Παλιού Δέντρου.
Μεταξύ των ευγενών και των εργατών, βρίσκεται η κάστα των μηχανικών, η οποία διαρκώς προτείνει τεχνικές λύσεις στα προβλήματα, προκειμένου να διαιωνίσει την ανάπτυξη της αποικίας.
Μεταξύ τους, υπάρχουν όλο και περισσότεροι που πιστεύουν πως μπορεί να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της ανάπτυξης της αποικίας, της διατήρησης των συνθηκών διαβίωσης εντός της αποικίας, και της συντήρησης του Παλιού Δέντρου. Αποκαλούν το σύνολο των θεωριών τους “βιώσιμη ανάπτυξη”, και λένε πως τις εφαρμόζουν πλέον και στην πράξη. Μιλούν για την ανάκτηση των αποβλήτων της αποικίας και τη διατήρηση (ή και την αύξηση) του ρυθμού παραγωγής πριονιδιού και ροκανιδιού μέσω του τεχνητού ελέγχου και της ανακατεύθυνσης της ανάπτυξης της Βελανιδιάς, μέσω της διαρκούς αντικατάστασης του αρχικού ξύλου, των κλαδιών, των φύλλων… με νέα, ανανεώσιμα υλικά. Και, προκειμένου να το κατορθώσουν αυτό, μηχανεύονται τις πιο ποικίλες μεθόδους, αλλά ποτέ δεν προτείνουν να μειωθεί η κατανάλωση ξύλου στο απολύτως απαραίτητο, ή το να σταματήσει και να αναστραφεί η ανάπτυξη της αποικίας.
Στην πραγματικότητα, οι μέθοδοί τους για την αποκατάσταση και τη βιωσιμότητα, δεν σώζουν αυτό που απομένει από το Παλιό Δέντρο (ούτε και πραγματικά στοχεύουν σε αυτό), αλλά καταφέρνουν μόνο κρύψουν την καταστροφή του και να διαιωνίσουν την ανάπτυξη της αποικίας.
Και, ακόμη, πολλοί μηχανικοί συλλογίζονται και μελετούν τη δυνατότητα επέκτασης της αποικίας σε άλλα δέντρα, κάποια από αυτά τόσο μακρινά που ίσα που τα βλέπουμε από εδώ, ή ακόμη και τη δημιουργία τεχνητών αποικιών στη μέση του πουθενά, στις οποίες θα στέλνεται ο πλεονάζων πληθυσμός. Και όλα αυτά, μιλώντας ταυτόχρονα για τον επανασχεδιασμό του είδους μας (και άλλων) για να προσαρμοστεί στις συνθήκες των νέων αυτών περιβαλλόντων, ή στις συνθήκες αυτού εδώ του υποβαθμισμένου περιβάλλοντος και του ό,τι απομένει από το Παλιό Δέντρο.
Οι μηχανικοί είναι απίστευτη ράτσα· είναι ικανοί να παρουσιάσουν, να μελετήσουν και να εξερευνήσουν σοβαρά, ψυχρά και μεθοδικά τις πιο άκυρες, παράλογες, αποκρουστικές και παλαβές ιδέες με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται, όχι μόνο πως είναι λογικές και έχουν βάση, αλλά πως είναι και οι ιδανικές, οι πλέον επιθυμητές, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε και που πρέπει να προσπαθήσουμε να καταφέρουμε. Και ως τώρα, έχουν κατορθώσει να κάνουν την αποικία να συνεχίζει να αναπτύσσεται. Έτσι, οι υπόλοιποι τερμίτες, από τους ευγενείς ως τους εργάτες, και από τους πλέον “ευτυχισμένους” με την κατάστασή τους, ως τους πλέον δυσαρεστημένους, έχουν τους μηχανικούς σε μεγάλη εκτίμηση και τους εμπιστεύονται, παίρνοντας τις θεωρίες και τις μελέτες τους ως σημείο αναφοράς και πρότυπο, και ως πηγή από την οποία αντλούν την απαραίτητη ελπίδα για να συνεχίζουν να αγωνίζονται, με ενέργεια και χαρά, για την ανάπτυξη της αποικίας και τη συσσώρευση περισσότερου πριονιδιού.
Αλλά σχεδόν κανένας τερμίτης δε σταματά να αναλογιστεί σοβαρά το κόστος όλης αυτής της προόδου. Για την ακρίβεια, η συντριπτική πλειοψηφία πιστεύει πως είναι κάτι δίχως κόστος, το οποίο προσφέρει μόνο πλεονεκτήματα σε ό,τι αφορά στη συσσώρευση πριονιδιού. Αλλά κάποιοι από εμάς ξέρουμε πως αυτό δεν είναι αλήθεια, πως αυτό το κόστος που έχει πληρωθεί, που πληρώνεται και που θα συνεχίσει να πληρώνεται, είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερο από τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα που τάχα μας προσφέρει.
Η αποικία είναι το μόνο πράγμα, ο μόνος κόσμος που απομένει στους τερμίτες που επιβιώνουν σήμερα. Το Δέντρο, του οποίου μια μέρα δεν ήμασταν παρά ένα μικροσκοπικό κομμάτι, δεν είναι σήμερα παρά ένα μικρό παράρτημα της αποικίας· σύντομα, ίσως, ούτε καν αυτό.
Κι όμως, οι τερμίτες αυτοί που ζούνε σήμερα, παραμένουν ουσιαστικά ίδιοι με αυτούς τους πρώτους τερμίτες που ζούσαν στην αρχή στο Παλιό Δέντρο, όταν δεν υπήρχε ακόμη η υπεραποικία των τερμιτών (ούτε καν το δίκτυο των μεγάλων αποικιών) που να καταλαμβάνει το Δέντρο εξ ολοκλήρου, αλλά λίγες μικρές αποικίες τερμιτών διασπαρμένες κατά μήκος του Δέντρου, το οποίο μοιράζονταν με πολλά άλλα όντα. Κι αυτός είναι ο λόγος που αισθανόμαστε ότι κάτι λείπει· αυτός είναι ο λόγος που δεν είμαστε πραγματικά ικανοποιημένοι· και αυτός είναι ο λόγος που αισθανόμαστε πως πρέπει να αναπτυχθούμε, να τρώμε, να συσσωρεύουμε… Διότι το να δρούμε έτσι μας αποσπά την προσοχή, και μας αποτρέπει από το να πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε, αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε, αυτό που έχουμε γίνει και αυτό στο οποίο έχουμε μετατρέψει το Δέντρο, του οποίου πάντοτε ήμασταν και πάντοτε θα είμαστε τμήμα.
Ξέρω όλα αυτά τα πράγματα, όπως όλοι οι άλλοι τερμίτες τα γνωρίζουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους, αλλά είμαι ένας από τους λίγους που (και ακόμη δεν γνωρίζω το γιατί) έχει σταματήσει για να σκεφτεί σοβαρά για αυτά. Σήμερα, κανείς δεν θέλει να ακούσει αυτό που αυτοί οι λίγοι έχουν να πουν. Κανείς δεν θέλει να θυμηθεί. Κανείς δεν θέλει να αντιμετωπίσει το δόγμα της προόδου. Είναι όλοι απασχολημένοι με πιο σημαντικά πράγματα, λένε. Δεν έχουν το χρόνο. Και όταν τον έχουν, δεν θέλουν να απασχολούνται από τέτοιους “γελοίους” προβληματισμούς· προτιμούν ακόμη πιο γελοίους, όπως το να προσπαθούν να αναπτυχθούν και να συσσωρεύουν, το να συντηρούν την πρόοδο πάση θυσία ή το να διαμαρτύρονται επειδή δεν μπορούν να αναπτυχθούν και να συσσωρεύσουν τόσο όσο οι άλλοι. Και όλο αυτό, προκειμένου να αποφύγουν το να πρέπει να σταματήσουν και να σκεφτούν αυτό που μόλις τώρα σας είπα.
Τέλος πάντων, μην ανησυχείτε, εσείς είστε άνθρωποι και αυτά είναι μόνο προβληματάκια για μαμούνια.
Είμαι ένας τερμίτης.
Πολύ καιρό πριν γεννηθώ, οι τερμίτες ζούσαν ήδη στο Παλιό Δέντρο. Καθώς λένε οι παλιοί, στην αρχή υπήρχαν πολύ λίγα έντομα σε μια βελανιδιά που είχε περίμετρο πολλών μέτρων και ύψος ακόμη μεγαλύτερο.
Σήμερα είμαστε δισεκατομμύρια τερμίτες. Είμαστε διανεμημένοι σχεδόν σε όλο τον κορμό και τα κλαδιά. Η κοινωνία μας μεγαλώνει εκθετικά, κάθε γενιά και γρηγορότερα. Και όλα αυτά χάρη στο πλούσιο ξύλο του Παλιού Δέντρου.
Η συνεχής αυτή πρόοδος συνεπάγεται το ότι, γενικά, επικρατεί μια ατμόσφαιρα οπτιμισμού και χαράς στους τερμίτες, η οποία με τη σειρά της διευκολύνει έτι περαιτέρω την ορθή λειτουργία, οργάνωση και ανάπτυξη της αποικίας. Κι όμως, βαθιά μέσα μας, κανένας τερμίτης δεν είναι πραγματικά ικανοποιημένος.
Κάποιοι λένε εδώ και γενιές ολόκληρες, πως το Παλιό Δέντρο ανήκει στους εργάτες, ότι αυτοί πρέπει να το διαχειρίζονται ή και να το απολαμβάνουν κατ’ αποκλειστικότητα. Λένε πως το πρόβλημα είναι πως η βασίλισσα, οι αυλικοί και οι στρατιώτες είναι παράσιτα που ζουν εις βάρος των εργατών που συσσωρεύουν πριονίδι, την ίδια ώρα που οι εργάτες λιμοκτονούν.
Αλλά εγώ, που ξέρω καλά τους γκρινιάρηδες αυτούς, ξέρω πως στην πραγματικότητα τους κινητοποιεί μόνο ο φθόνος και το μίσος που αισθάνονται, λόγω της αγανάκτησης που νιώθουν επειδή δε μπορούν να κάνουν το ίδιο και αυτοί.
Πιστεύω κι εγώ πως η βασίλισσα, οι αυλικοί και οι στρατιώτες είναι περιττά παράσιτα, αλλά ξέρω επίσης πως δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος του πραγματικού προβλήματος ή, ακριβέστερα, μια απλή συνέπεια αυτού.
Ξέρω πως, παρότι οι εργάτες δεν μπορούν να φάνε το καλύτερης ποιότητας ξύλο, ούτε να συσσωρεύσουν τόσο πριονίδι όσο οι ανώτερες τάξεις, πρακτικά όλοι τους φιλοδοξούν να το κατορθώσουν· ονειρεύονται να το αποκτήσουν, και οι περισσότεροι ζουν σχετικά “ευτυχείς” και “ικανοποιημένοι” εφόσον τους επιτραπεί να δουλέψουν προκειμένου να το προσπαθήσουν.
Ξέρω πως, βαθιά μέσα τους, η μεγαλύτερη πλειοψηφία των χιλιάδων και χιλιάδων εντόμων που αποτελούν την αποικία έχει την ίδια ιδέα, τον ίδιο στόχο: να φάνε και να συσσωρεύσουν περισσότερο και καλύτερο ξύλο (πολύ περισσότερο απ’ όσο είναι αναγκαίο). Παρότι αυτο σημαίνει πως, καθώς δεν υπάρχει αρκετό για να συλλέξουν όλοι, πολλοί θα παραμείνουν χωρίς να δουν ποτέ το όνειρό τους να πραγματοποιείται, και πως, μεταξύ αυτών, πολλοί θα διαμαρτυρηθούν και θα κατηγορήσουν αυτούς που κατορθώνουν να συσσωρεύσουν περισσότερο (πράγμα το οποίο, παρεμπιπτόντως, δε θα είναι ποτέ αρκετό για κανέναν από αυτούς).
Αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι ακριβώς αυτή η ασταμάτητη επιθυμία να μεγαλώσουμε και να μετατρέψουμε τον κορμό και τα κλαδιά του Παλιού Δέντρου, σε κομματάκια χρήσιμα για την αποικία. Είναι όλοι τόσο τυφλωμένοι από τον πόθο για ευημερία μέσω της συσσώρευσης, που δεν μπορούν να δουν αυτό που πραγματικά συμβαίνει: Το Παλιό Δέντρο πεθαίνει. Τα τελευταία ζωτικά του τμήματα επηρεάζονται από τη συνεχή και επεκτεινόμενη δραστηριότητα της αποικίας.
Όταν πρωτοήρθαμε στη Βελανιδιά, καθώς λεν τα χρονικά, πολλά άλλα όντα ζούσαν εντός της. Ο κορμός και τα κλαδιά της ήταν το σπίτι για παντός είδους έμβια όντα, κι εμείς δεν ήμασταν παρά ένα ακόμη είδος.
Μα κάποια στιγμή η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Κάποιες ομάδες τερμιτών άρχισαν να γίνονται πολύ μεγάλες, και να εδραιώνουν ένα δίκτυο αποικιών κατά μήκος του κορμού. Χρειάζονταν χώρο και φαγητό και άρχισαν να απεμπολούν και να εξολοθρεύουν τα άλλα είδη που ζούσαν μες στο Δέντρο. Κάποια τα υποδούλωσαν και τα εκμεταλλεύτηκαν, προκειμένου η αποικία να προοδεύσει και να συσσωρεύσει κι άλλο. Κάποιες μικρές αποικίες τερμιτών που ζούσαν εκτός του δικτύου, στις περιοχές μακρύτερα από τον κορμό, δεν ήταν και σε πολύ καλύτερη κατάσταση.
Έτσι, όχι μόνο το δίκτυο των αποικιών δεν κατέρρευσε, ούτε απλώς κατέστη αναγκαία η διαρκής πρόοδος και ανάπτυξή του προς τα υπόλοιπα μέρη του Δέντρου που δεν είχαν ακόμη αποικηθεί, αλλά ταυτόχρονα, ήταν απαραίτητη η σταδιακή αναδόμηση και ρύθμιση της ζωής των εντόμων που αποτελούσαν κομμάτι του. Έτσι φτάσαμε στην τωρινή μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που αποτελείται από τάξεις και υποτάξεις (βασίλισσα, αυλικοί, στρατιώτες και εργάτες), και μαζί της ήρθε και ο ιδεολογικός προγραμματισμός που βασίζεται στην ευημερία ως αδιαμφισβήτητο στόχο, δηλαδή, η πίστη πως το φυσικό νόημα της ύπαρξης των τερμιτών είναι και θα έπρεπε να είναι το να εργάζονται για να τρώνε και να συσσωρεύουν περισσότερα από τα αναγκαία.
Έτσι, λίγο λίγο, το δίκτυο των αποικιών έγινε όλο και πιο συμπαγές, μέχρι που έγινε αυτό που είναι σήμερα: μια τερατώδεις μοναδική υπεραποικία που περικλείει σχεδόν όλο το Παλιό Δέντρο.
Μα όλη αυτή η ανάπτυξη, η πρόοδος, έχει χτιστεί με το κόστος, όχι μόνο της εξολόθρευσης, της υποδούλωσης και της επιβολής μιας συγκεκριμένης μορφής σκέψης, δράσης και κοινωνικής οργάνωσης, αλλά επίσης και με το κόστος της αποίκησης και της μετατροπής του Παλιού Δέντρου σε πριονίδι και κοπριά.
Κάποιοι τερμίτες φαίνεται πως έχουν καταλάβει το πρόβλημα, αλλά αυτή η εντύπωση συνήθως δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση.
Κάποιοι, ακολουθώντας στα βήματα των παππούδων τους, κατηγορούν αποκλειστικά τη βασίλισσα, τους αυλικούς και τους στρατιώτες για την εξάντληση του Παλιού Δέντρου, ξεχνώντας πως η αποικία, και η καταστροφή την οποία συνεπάγεται, διατηρείται και αναπτύσσεται από την εργασία και την κατανάλωση των ίδιων των εργατών, και ότι ουσιαστικά κανένας από τους εργάτες στο διαρκώς διογκούμενο κέντρο της αποικίας δεν εργάζεται μόνο για να φάει και να επιβιώσει, αλλά σχεδόν όλοι τους (συμπεριλαμβανομένων και αυτών των “δυσαρεστημένων”) μοιράζονται με τους ευγενείς και τους στρατιώτες αυτό τον ασταμάτητο πόθο να φάνε περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται και να συσσωρεύσουν όσο το δυνατόν περισσότερα.
Κάποιοι άλλοι δεν κατηγορούν κανέναν· απαιτούν απλώς από τις άρχουσες τάξεις των τερμιτών, να λάβουν μέτρα για να αποτρέψουν την καταστροφή. Και, φυσικά, μεταξύ απαίτησης και απαίτησης, συνεχίζουν να εργάζονται για να μπορούν να φάνε και να συσσωρεύσουν όλο και περισσότερο πριονίδι.
Και, επίσης, σχεδόν όλοι τους, και αυτοί που θέλουν περισσότερα αλλά αδυνατούν να τα αποκτήσουν, όπως και αυτοί που απαιτούν μέτρα (συνήθως είναι μάλιστα το ένα και το αυτό), δε σκέφτονται ούτε για μια στιγμή πως η αποικία θα έπρεπε να σταματήσει να μεγαλώνει, πως το πραγματικό πρόβλημα, απ’ το οποίο πηγάζουν όλα τα άλλα, είναι πως έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία εντόμων, που παραείναι μεγάλη και απαιτητική για τον πραγματικό μας τρόπο ζωής και για την υγεία και το περιορισμένο μέγεθος του Παλιού Δέντρου.
Μεταξύ των ευγενών και των εργατών, βρίσκεται η κάστα των μηχανικών, η οποία διαρκώς προτείνει τεχνικές λύσεις στα προβλήματα, προκειμένου να διαιωνίσει την ανάπτυξη της αποικίας.
Μεταξύ τους, υπάρχουν όλο και περισσότεροι που πιστεύουν πως μπορεί να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της ανάπτυξης της αποικίας, της διατήρησης των συνθηκών διαβίωσης εντός της αποικίας, και της συντήρησης του Παλιού Δέντρου. Αποκαλούν το σύνολο των θεωριών τους “βιώσιμη ανάπτυξη”, και λένε πως τις εφαρμόζουν πλέον και στην πράξη. Μιλούν για την ανάκτηση των αποβλήτων της αποικίας και τη διατήρηση (ή και την αύξηση) του ρυθμού παραγωγής πριονιδιού και ροκανιδιού μέσω του τεχνητού ελέγχου και της ανακατεύθυνσης της ανάπτυξης της Βελανιδιάς, μέσω της διαρκούς αντικατάστασης του αρχικού ξύλου, των κλαδιών, των φύλλων… με νέα, ανανεώσιμα υλικά. Και, προκειμένου να το κατορθώσουν αυτό, μηχανεύονται τις πιο ποικίλες μεθόδους, αλλά ποτέ δεν προτείνουν να μειωθεί η κατανάλωση ξύλου στο απολύτως απαραίτητο, ή το να σταματήσει και να αναστραφεί η ανάπτυξη της αποικίας.
Στην πραγματικότητα, οι μέθοδοί τους για την αποκατάσταση και τη βιωσιμότητα, δεν σώζουν αυτό που απομένει από το Παλιό Δέντρο (ούτε και πραγματικά στοχεύουν σε αυτό), αλλά καταφέρνουν μόνο κρύψουν την καταστροφή του και να διαιωνίσουν την ανάπτυξη της αποικίας.
Και, ακόμη, πολλοί μηχανικοί συλλογίζονται και μελετούν τη δυνατότητα επέκτασης της αποικίας σε άλλα δέντρα, κάποια από αυτά τόσο μακρινά που ίσα που τα βλέπουμε από εδώ, ή ακόμη και τη δημιουργία τεχνητών αποικιών στη μέση του πουθενά, στις οποίες θα στέλνεται ο πλεονάζων πληθυσμός. Και όλα αυτά, μιλώντας ταυτόχρονα για τον επανασχεδιασμό του είδους μας (και άλλων) για να προσαρμοστεί στις συνθήκες των νέων αυτών περιβαλλόντων, ή στις συνθήκες αυτού εδώ του υποβαθμισμένου περιβάλλοντος και του ό,τι απομένει από το Παλιό Δέντρο.
Οι μηχανικοί είναι απίστευτη ράτσα· είναι ικανοί να παρουσιάσουν, να μελετήσουν και να εξερευνήσουν σοβαρά, ψυχρά και μεθοδικά τις πιο άκυρες, παράλογες, αποκρουστικές και παλαβές ιδέες με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται, όχι μόνο πως είναι λογικές και έχουν βάση, αλλά πως είναι και οι ιδανικές, οι πλέον επιθυμητές, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε και που πρέπει να προσπαθήσουμε να καταφέρουμε. Και ως τώρα, έχουν κατορθώσει να κάνουν την αποικία να συνεχίζει να αναπτύσσεται. Έτσι, οι υπόλοιποι τερμίτες, από τους ευγενείς ως τους εργάτες, και από τους πλέον “ευτυχισμένους” με την κατάστασή τους, ως τους πλέον δυσαρεστημένους, έχουν τους μηχανικούς σε μεγάλη εκτίμηση και τους εμπιστεύονται, παίρνοντας τις θεωρίες και τις μελέτες τους ως σημείο αναφοράς και πρότυπο, και ως πηγή από την οποία αντλούν την απαραίτητη ελπίδα για να συνεχίζουν να αγωνίζονται, με ενέργεια και χαρά, για την ανάπτυξη της αποικίας και τη συσσώρευση περισσότερου πριονιδιού.
Αλλά σχεδόν κανένας τερμίτης δε σταματά να αναλογιστεί σοβαρά το κόστος όλης αυτής της προόδου. Για την ακρίβεια, η συντριπτική πλειοψηφία πιστεύει πως είναι κάτι δίχως κόστος, το οποίο προσφέρει μόνο πλεονεκτήματα σε ό,τι αφορά στη συσσώρευση πριονιδιού. Αλλά κάποιοι από εμάς ξέρουμε πως αυτό δεν είναι αλήθεια, πως αυτό το κόστος που έχει πληρωθεί, που πληρώνεται και που θα συνεχίσει να πληρώνεται, είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερο από τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα που τάχα μας προσφέρει.
Η αποικία είναι το μόνο πράγμα, ο μόνος κόσμος που απομένει στους τερμίτες που επιβιώνουν σήμερα. Το Δέντρο, του οποίου μια μέρα δεν ήμασταν παρά ένα μικροσκοπικό κομμάτι, δεν είναι σήμερα παρά ένα μικρό παράρτημα της αποικίας· σύντομα, ίσως, ούτε καν αυτό.
Κι όμως, οι τερμίτες αυτοί που ζούνε σήμερα, παραμένουν ουσιαστικά ίδιοι με αυτούς τους πρώτους τερμίτες που ζούσαν στην αρχή στο Παλιό Δέντρο, όταν δεν υπήρχε ακόμη η υπεραποικία των τερμιτών (ούτε καν το δίκτυο των μεγάλων αποικιών) που να καταλαμβάνει το Δέντρο εξ ολοκλήρου, αλλά λίγες μικρές αποικίες τερμιτών διασπαρμένες κατά μήκος του Δέντρου, το οποίο μοιράζονταν με πολλά άλλα όντα. Κι αυτός είναι ο λόγος που αισθανόμαστε ότι κάτι λείπει· αυτός είναι ο λόγος που δεν είμαστε πραγματικά ικανοποιημένοι· και αυτός είναι ο λόγος που αισθανόμαστε πως πρέπει να αναπτυχθούμε, να τρώμε, να συσσωρεύουμε… Διότι το να δρούμε έτσι μας αποσπά την προσοχή, και μας αποτρέπει από το να πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε, αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε, αυτό που έχουμε γίνει και αυτό στο οποίο έχουμε μετατρέψει το Δέντρο, του οποίου πάντοτε ήμασταν και πάντοτε θα είμαστε τμήμα.
Ξέρω όλα αυτά τα πράγματα, όπως όλοι οι άλλοι τερμίτες τα γνωρίζουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους, αλλά είμαι ένας από τους λίγους που (και ακόμη δεν γνωρίζω το γιατί) έχει σταματήσει για να σκεφτεί σοβαρά για αυτά. Σήμερα, κανείς δεν θέλει να ακούσει αυτό που αυτοί οι λίγοι έχουν να πουν. Κανείς δεν θέλει να θυμηθεί. Κανείς δεν θέλει να αντιμετωπίσει το δόγμα της προόδου. Είναι όλοι απασχολημένοι με πιο σημαντικά πράγματα, λένε. Δεν έχουν το χρόνο. Και όταν τον έχουν, δεν θέλουν να απασχολούνται από τέτοιους “γελοίους” προβληματισμούς· προτιμούν ακόμη πιο γελοίους, όπως το να προσπαθούν να αναπτυχθούν και να συσσωρεύουν, το να συντηρούν την πρόοδο πάση θυσία ή το να διαμαρτύρονται επειδή δεν μπορούν να αναπτυχθούν και να συσσωρεύσουν τόσο όσο οι άλλοι. Και όλο αυτό, προκειμένου να αποφύγουν το να πρέπει να σταματήσουν και να σκεφτούν αυτό που μόλις τώρα σας είπα.
Τέλος πάντων, μην ανησυχείτε, εσείς είστε άνθρωποι και αυτά είναι μόνο προβληματάκια για μαμούνια.
[1] Από τις ιστορίες του βιβλίου Historias desde el Lado Oscuro (E=m.c², 2004), © 2004, E=m.c². Δημοσιευμένη στο διαδίκτυο από τη σελίδα ultimoreductosalvaje.blogspot.com. Μεταφρασμένη στα Ελληνικά από την παρούσα σελίδα, σε συνεργασία με τον αρχικό συγγραφέα.
Άγρια Χώρα
Άγρια Χώρα
Επικοινωνία: agria.chora@hotmail.com